Kadıköy’de Ayrılıklara Tanık Çeşme: Ayrılık Çeşmesi
İstanbul’un her yeri ayrı bir tarih. Kadıköy’de bu tarihin dokunuşlarından fazlasıyla nasibini almış güzide bir ilçe. Tarihi köşkleri, camileri, kiliseleri, mezarlıkları… Tarihi izleri saymakla bitmez. Ancak bu yazımızda sizlere adını belkide çoğumuzun ulaşım esnasında bir durak ismi olarak sıkça duyduğumuz bir çeşmenin hikayesini sizlerle paylaşacağız.
Bu hüzünlü isme sahip olan çeşmenin adını çoğumuz sıklıkla duyuyoruz. Peki bu anlamlı isme kavuşma hikayesini biliyor muyuz? Sizler için Ayrılık Çeşmesi’nin tarihini araştırdık. Edindiğimiz bilgileri sizleri aydınlatmak adına derledik. Keyifle okumanız dileğiyle…
Ayrılık Çeşmesi
İstanbul’un bilinen tarihi köşelerinden biraz farklı olan bu yapı belki bir sarayın ihtişamına sahip olmasa da geçmişin izlerini taşıyan bu mirası tanımamızda fayda var.
Çeşmenin tarihi hakkında yaptığımız araştırmalar ışığında sizi bilgilendirmemiz gerekirse; Kadıköy’de Rasimpaşa Mahallesi sınırları içinde kalan tarihi bir yapıdır.
Çeşmenin ilk inşa tarihine ilişkin kesin bir bilgi yoktur. Ancak 17. yüzyılın başında Kızlarağası Gazanfer Ağa tarafından bir namazgâh ile birlikte yaptırıldığı sanılmaktadır.
Çeşme üzerindeki kitabelerde, çeşmenin 1741 yılında Kızlarağası Ahmet Ağa; 1921-1922 yıllarında ise 5. Mehmet’in torunu olan Düriye Sultan tarafından olmak üzere iki kez tamir ettirildiği bilgisi öğrenilmektedir.
Bazı kaynaklarda da çeşme tarihinin Bizans’a kadar dayandığına dair rivayetler vardır.
Peki bu çeşmeye “Ayrılık” adını veren hikaye neydi?
Adını duydukça insanda bir burukluk hissi uyandıran bu çeşmenin isim hikayesi, eminiz ki hepinizin en çok merak ettiği konu. Kafanızda canlanan en belirgin sorunun ne olduğunu tahmin edebiliyoruz. “Kimbilir burada zamanında ne ayrılıklar yaşandı?” Gelin o zaman yazımıza devam edelim.
Çeşmenin adı hakkında kesin bilgi veren ve kabul görmüş yazılı bir kaynak yoktur. Rivayete göre şehirden ayrılan kafilelerin buradan uğurlanması sebebi ile çeşmenin adı Ayrılık Çeşmesi olarak halk diline yerleşmiştir.
Ayrılık Çeşmesinin de içinde bulunduğu eski İbrahimağa Çayırı; Fatih Sultan Mehmet döneminden sonra doğuya sefer düzenleyen Osmanlı padişahlarının son sefer hazırlıklarını tamamlandığı ve yola koyulmak için toplandığı yerin olduğu bilinmektedir. Buradan sefere uğurlanan padişahlardan biriside 4. Murat’tı. Hatta Bağdat seferine giderken izlediği yola halk Bağdat Yolu adını vermiş ve bugün hala o yol Bağdat Caddesi adı ile geçmektedir. Ayrıca Mekke’ye gitmek üzere yola çıkan Hacı kafilelerinin de Ayrılık Çeşmesinde toplanıp buradan uğurlandığı bilinmektedir.
Tarihinin Bizans’a kadar dayandığından varsayılan bu çeşmenin; Bizans askerlerinin de seferden önceki son durağı olduğundan, onların da ayrılıklarına tanıklık ettiğinden söz edilir.
Askerlerini uğurlayanların hüzünlü anlarına, hacı adaylarının sevinçlerine daha kim bilir ne hikayelere ne ayrılıklara, aşklara, sevgilere, gözyaşlarına tanıklık etmiştir bu çeşme? Sayısı bilinmez fakat çok üzüntüye çok mutluluğa şahitlik ettiği bu adın günümüze kadar dayandığından belli.
Her geçen gün bir yenisi eklenen İstanbul’un gizli tarih keşiflerinden biri de bu çeşme. 1940 yılından, 1980 yılına değin toprağa gömülü halde bulunan çeşme, restorasyon çalışması ile günümüzde cadde seviyesine çıkartıldı.
Ayrılık Çeşmesi Mezarlığı
Ayrılık Çeşmesinin bulunduğu bölgede tarihi değer niteliği taşıyan bir mezarlık da bulunmaktadır. Söz konusu mezarlık Ayrılık Çeşmesi Mezarlığı olarak bilinmektedir. Bu mezarlıkta bulunan mezar taşları Osmanlı Dönemine aittir. Mezar taşlarının tarihçiler tarafından incelenmesi sonucunda bu mezarlıkla ilgili olarak bazı bilgiler elde edilmiştir.
Kadıköy Rasimpaşa Mahallesinde bulunan bu Osmanlı mezarlığı, genelde saray soylusu ailelerin gömülü olduğu bir mezarlıktır. İncelemeler sonucu bu mezarlığa 1700-1900 yılları arasında defin yapıldığı saptanmıştır. Mezarların arası oldukça seyrektir, çok sık mezarlar değildir. Akraba oldukları saptananların yan yana ve düzenli bir şekilde defnedildiği gözlenmektedir.
Sessizce akan bu çeşme başında kimbilir kaç göz yaşı döküldü? Kimbilir kaç evlat, kaç eş uğurlandı buradan? Anılarından geride onca vedaya tanık bu çeşmenin adı miras kaldı.
Tarihin en duygu yüklü anlarına şahitlik eden bu çeşmeye hikayesini öğrendikten sonra başka gözle bakmanız temennisiyle…